اخبار قرآنی(نظریه هدفمندی سوره‌ها)
|
بررسی نظریه هدفمندی سوره‌ها در آخرین شماره از فصل‌نامه «پژوهش‌های قرآنی» | |||
|
قرآن مجموعه واحدى است که همه اجزایش یک هدف واحد را دنبال مى‌کنند. هدایت‌گرى قرآن در گزینش واژگان، چینش کلمات، جایگاه آیات در سوره‌ها کاملا مشهود است و اراده واحد و حکیمانه‌اى در ساماندهى آن‌ها نقش داشته است.
متن فوق بخشی از مقاله «نظریه هدفمندی سوره‌ها؛ مبانی و پیشینه»، نوشته «محمد خامه‌گر» است که در آخرین شماره فصل‌نامه پژوهش‌های قرآنی (شماره 50 و 51، پاییز و زمستان 86) آمده است. این نوشتار به بررسی مبانی و پیشینه تاریخی نظریه هدفمندی سوره‌های قرآن پرداخته است. بخش نخست مقاله به تبیین ویژگی‌های نظریه هدفمندی سوره‌ها اختصاص دارد به باور نویسنده تبیین دقیق این ویژگی‌ها، پاسخ بسیاری از برداشت‌های ناروا و مخالفت‌های مطرح شده با این نظریه را خواهد داد. در بخش دوم مقاله، مبانی هدفمندی سوره‌ها شمرده شده است و در این رابطه از همسانی اصول جذابیت در کلام الهی و بشری، وحیانی بودن ساختار سوره‌ها و هدفدار بودن قرآن سخن به میان آمده است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی سیر تاریخی نظریه هدفمندی سوره‌ها می‌پردازد و مراحل تکامل این نظریه را در تفاسیر معتبر شیعه و سنی از قرن هفتم تا قرن حاضر بررسی می‌کند. نویسنده معتقد است کارکردها و پیامدهای هدفمندی سوره‌ها و تأثیر شگرف این بحث بر ترجمه و تفسیر قرآن و ارتباط ناگسستنی آن با مباحث علوم قرآن موجب شده است تا رویکردی عمومی به این مبحث نوین قرآنی شود. وی در بررسی این اعتقاد به اندیشه‌های استاد محمد مدنی و جان آربری می‌پردازد. استاد «محمد محمد مدنى» رئیس دانشکده الهیات دانشگاه «الازهر» تلاش براى کشف اهداف و مقاصد سوره‌ها را بهترین راه براى فهم معانى آیات مى‌داند. وی معتقد است که «هر سوره‌اى از سور قرآن کریم داراى جان و روحى است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانى و احکام و اسلوب آن سوره داراى سلطه و اشراف است. معانى و مفاهیم قرآن کریم باید از این منظر و روش نگریسته شود. این روش براى مطالعه و بررسى قرآن کریم سودمندتر از آن است که آیات آن یکى پس از دیگرى مورد مطالعه و بررسى قرار گیرد.» مستشرقان و قرآن‌پژوهان غربى نیز بر این نکته اصرار دارند که بر‌خلاف کتاب‌های معمولى که داراى نظم معنایى و فصل‌بندى محتوایى هستند و هر فصل نیز سیر منظم و هدف خاصى را دنبال مى‌کند قرآن از پراکندگى و گسیختگى ویژه‌اى برخوردار است و همین امر موجب سردرگمى و حیرت خواننده خواهد شد. «آرتور جان آربرى» در بخشى از مقدمه خود بر ترجمه قرآن مى‌نویسد: «قرآن از هر انسجامى که مربوط به ترتیب نزول باشد و نیز از انسجام منطقى بسى دور است، خواننده قرآن بویژه اگر ناچار باشد که به یک ترجمه اکتفا کند، هر‌چند آن ترجمه از نظر زبان‌شناختى دقیق باشد بى‌شک از سبک جسته جسته و ناپیوسته بسیارى از سوره‌هاى قرآن حیران و هراسان خواهد شد.»
نویسنده در بخش‌‌های ویژگى‌هاى نظریه هدفمندى سوره‌ها، سیر تطور تاریخی نظریه هدفمندى سوره‌ها، مبانى هدفمندى سوره‌ها، سیره پیامبر(ص) و روایات به بررسی این موضوع می‌پردازد و در بخش ویژگی‌های نظریه هدفمندی سوره‌ها می‌نویسد: «نظریه هدفمندى سوره‌ها از بحث تناسب آیات فراتر است. برخى از پژوهشگران معاصر تصور کرده‌اند که نظریه هدفمندى سوره‌ها چیزى در حد مباحث مطرح شده ذیل عنوان معرفة مناسبات‌الآیات در کتب علوم قرآنى است.» از این‌رو در موافقان با این نظریه به سخنان اندیشمندانى همچون ابن عربى، شیخ «ولى‌الدین ملوى» و کسان دیگرى که «سیوطى» در نوع شصت و دوم کتاب «الاتقان» نظرات و دیدگاه‌هاى آن‌ها را نقل کرده است استناد کرده‌اند و یا در بیان پیشینه بحث وحدت موضوعى سوره‌ها از شیخ «ابوبکر نیشابورى» و «عبدالقادر جرجانى» که مباحث آغازین علم تناسب را مطرح کرده‌اند یاد مى‌کنند، در حالى‌که تناسب آیات با هدفمندى سوره دو بحث کاملا جداگانه است. فصل‌نامه «پژوهش‌های قرآنی» به صاحب امتیازی «دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» و مدیر مسئولی «سید‌عباس صالحی» و سردبیری «احمد ترابی» منتشر می‌شود و با بهای 12000 ریال در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد |
