|
با وجود فرهنگ غنی اسلامی و آموز‌های ارزشمند قرآن، علمای بزرگ دین، کارشناسان قرآنی و مراکز مختلف متولی امور دین و قرآن، سینمای ایران هنوز در پرداختن به مفاهیم دینی و ژانر سینمای دینی موفقیت چندانی نداشته است.
سینما ابزاری برای بیان و ارائه ایدئولوژی‌ها و همچنین تبلیغ مکاتب و مذاهب و حتی رویکردهای سیاسی است.
اگر روزگاری کشورهای صاحب قدرت به لطف تجهیزات و قدرت مالی، کشورهای جهان سوم را غارت می‌کردند، امروزه سینما این قدرت را به آنها داده است که بدون درگیری‌های فیزیکی و پرداختن هزینه‌های جنگ به اهداف مورد نظر خود دست یابد، اگر آمریکا روزگاری در باتلاق ویتنام گرفتار آمده بود امروز توانسته است به لطف سربازان سینمایی خود همان منافع امپریالیستی را به واسطه قدرت نظامی به دست آورد.
در جهان غرب علاوه بر کشورهای قدرتمند، مراکز دیگری نیز وجود دارند که از سینما برای پیشبرد اهداف‌شان سود می‌برند که بهترین مثال برای این توضیح «واتیکان» است که به واسطه سرمایه‌گذاری کلان بر روی این ابزار تبلیغی (سینما) توانسته است، سینما را به عنوان مبلغ کلیسا و مسیحیت به جهان معرفی کند و برای این کار سرمایه‌های کلانی در اختیار فیلمسازان بزرگ قرار می‌دهد.
اما چرا سینمای ما نتوانسته‌است و نمی‌تواند در جهان امروز مبلغ مناسبی برای اسلام باشد؟ آیا این کم توجهی به دلیل کم‌کاری سینماگران بوده‌است یا حوزه‌های علمیه و دیگر مراکز دینی و متولی امور دینی ـ قرآنی نتوانسته‌اند در ارتباط بین سینما و دین نقش موثری داشته باشند؟
«فرج‌الله سلحشور» فیلمساز دینی، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری ایکنا در این‌باره چنین گفت: قبل از هر توضیحی لازم است در سینما هنرمند اسلام‌شناس تربیت شود، زیرا این کارکرد می‌تواند سرمنشاء تمامی خدمات فرهنگی باشد.
لزوم تربیت اسلام‌شناس هنرمند
وی تحقق این هدف را منوط به این دانست که برای اعتلای سینمای قرآنی و دینی در وهله اول باید سعی کرد که اسلام‌شناس هنرمند تربیت کرد که بتواند متون جذاب سینمایی مطابق با شرع و قرآن خلق کند و این مهم تنها به واسطه مشارکت حوزه‌های علمیه در روند ساخت آثار سینمایی شکل می‌گیرد.
این فیلمساز در توضیح بیشتر گفت: البته نکته حائز اهمیت در این بحث هوشیاری حوزه‌ها در این مشارکت است تا ناخودآگاه گرفتار دام سینماگران وابسته نشوند چرا که سینمای ما به دلیل گذشته خود، آبشخور سینمای غرب است و رنگ و بوی مباحث کارشناسی شده قرآنی و مذهبی هنوز به اندازه کافی در آن دیده‌نمی‌شود.
«سلحشور» همچنین به نقش حوزوی‌ها در ارتباط نامناسب بین سینما و حوزه اشاره کرد و گفت: متأسفانه حوزه‌ها و مذهبی‌ها تا به حال سینما را به عنوان یک زبان تأثیرگذار جدی نگرفته‌اند و همین امر باعث دوری این دو عرصه فرهنگی از هم شده‌است در صورتیکه در جهان مسیحیت از این هنر به بهترین نحو در جهت تبلیغ اندیشه‌های فکری خود سود می‌برند.
صحبت‌های سلحشور بیشتر جنبه گلایه از سینماگران داشت و او چندان راهی برای رفع نواقصی که همه می‌دانیم پیشنهاد نکرد.
اما حجت‌الا‌سلام«محمد فتحعلی‌خانی»، معاون پژوهشی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دراین‌باره معتقد است: در تبیین کارکرد حوزه علمیه باید گفت که این نهاد موظف است در راستای انتقال و اشاعه فرهنگ اسلامی هم عمل کند و در این راه لازم است کارشناسان دینی تربیت شوند که بتوانند با شناخت هنر اسلامی در مسیر تجلی و بروز آیات اسلامی در هنر فاخر گام بردارند.
وی ادامه داد: مبلغان دینی و روحانیان هر کدام به تناسب برای انجام وظایف خود روشی را در نظر می‌گیرند که بتواند مفاهیم اسلامی را به مخاطب منتقل کند که در گذشته این ابزار معمولاً به واسطه هنر کلام میسر می‌شد.
این کارشناس دینی نوع کارکرد در زمان حال را متفاوت با گذشته خواند و توضیح داد: هنر در گذشته تمایلاتی بود که از فطرت و نهاد انسانی سرچشمه می‌گرفت که همین امر سبب شده بود بسیاری از آثار هنری در قرون گذشته تا به امروز جذابیت لازم را دارا باشد، اما هنر مدرن دیگر وجه خود‌جوش خود را نسبت به گذشته از دست داده و بیشتر شکل تبلیغاتی به خود گرفته است.
| کم توجهی حوزه‌ها نسبت به سینما |
| متأسفانه حوزه‌ها و مذهبیون تا به حال سینما را به عنوان یک زبان تأثیرگذار جدی نگرفته‌اند و همین امر باعث دوری این دو عرصه فرهنگی از هم شده‌است در صورتیکه در جهان مسیحیت از این هنر به بهترین نحو در جهت تبلیغ اندیشه‌های فکری خود سود می‌برند |
وی افزود: هنر مدرن در زمان حال ابزاری شده‌است که قدرت‌های بزرگ بتوانند به واسطه سودجویی از آن مفاهیم مورد نظر خود را به موثرترین شکل به مخاطب منتقل کنند که در این راه هنر سینما نقشی چشمگیر‌تر از سایر شاخه‌های هنری دارا است که می‌توان از هالیوود به عنوان شاخص‌ترین مرکز که با تجارت نیز آغشته شده نام برد.
مدرس حوزه علمیه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا حوزه‌های علمیه با وجود درک تاثیرگذاری سینما بر جوامع و اندیشه‌های آن هنوز ارتباط مناسبی با این هنر به عنوان یک رسانه برقرار نکرده‌اند، گفت: شاید نبود این همکاری به واسطه پیش‌زمینه‌ای باشد که از گذشته (قبل از انقلاب) بر سینما حاکم بوده است. در صورتیکه این هنر در زمان حال توانسته به مدد انقلاب اسلامی با مفاهیم دینی ارتباط برقرار کند.
آنچه که می‌توان از کلام این مدرس حوزه استنباط کرد این است که سینما نسبت به هنرهای دیگر اصالت ندارد لذا ظرف کاملا مناسبی نیز برای دربرگیری مفاهیم قرآنی نیست.
«محمد نوری‌زاد» کارگردان سینما و تلویزیون دیگر هنرمندی است که در این گزارش با او به بحث و تبادل نظر پرداختیم. وی در این‌باره گفت: اگر بتوان سینما را به سمتی هدایت کرد که بتواند با حوزه علمیه و کارشناسان قرآنی ارتباط مناسب برقرار کند در حقیقت یک مدینه‌ی فاضله شکل گرفته که می‌تواند دورنمایی رویایی برای سینما مجسم کند.
این فیلمساز افزود: نگاهی که امروزه از طرف حوزوی‌ها به سینما می‌شود نگاهی همراه با بدبینی است که باعث شده این ارتباط متقابل حاصل نشود در صورتیکه اگر بخواهیم واقع‌بینانه قضاوت کنیم متوجه می‌شویم که سینما قادر است بیش از هر ابزاری مبلغ اندیشه‌های مورد نظر مراکز دینی باشد.
«نوری‌زاد» آثار برخی سینماگران را نیز در به وجود آمدن فضای بی اعتمادی دخیل دانست و متذکر شد: من به عنوان یک فیلمساز از ساخت برخی آثار که امروزه در سینما مشاهده می‌کنم نزد مخاطبان خجالت‌زده هستم که چگونه چنین فیلم‌هایی در کشوری که داعیه کار فرهنگی دارد ساخته می‌شود.
مسوولان هنری واسطه سینما و مراکز دینی باشند
کارگردان سریال «چهل سرباز» ادامه داد: مسوولان هنری نیز می‌توانند در برقراری ارتباط دو طرفه حوزه و سینما نقش پررنگی ایفا کنند ولی این اقدام به شکل مناسبی هیچگاه صورت نگرفته است؛ چراکه معتقدم مسوولان هنر در بخش دولتی آنچنان که شایسته است کار فرهنگی را نسبت به سایر بخش‌ها مورد توجه قرار نداده‌اند.
وی در پایان این گفت‌و‌گو تاکید کرد: برای ارتباط دو مرکز حوزه و سینما، احتیاج نیست که فقط سینماگران خاصی در این مبادله فرهنگی لحاظ شوند، بلکه باید زمینه‌ای فراهم آید که تمامی فیلمسازان برخوردار از هر ذوق و سلیقه‌ای بتوانند در این ارتباط متقابل شرکت جویند.
نکتهای که در گفت‌و‌گوی «نوری‌زاد» به چشم می‌خورد این است که دولتمردان آنچنان که باید به فرهنگ و هنر به اندازه اقتصاد و دیگر مسائل جامعه اهمیت نمی‌دهند، چراکه نیاز هنری و فرهنگی را ثانویه می‌دانند. این اشاره تیزهوشانه نشان می‌دهد که فرهنگ هنوز در جامعه ما جدی گرفته نشده است و به همین دلیل نمی‌توان متوقع بود در چنین فضایی حوزویون به هنر نگاهی مثبت داشته باشند.
«حسن بشکوفه» تهیه‌کننده سینما و تلویزیون در مورد موضوع این گزارش معتقد است: سینمای دینی اگر خواهان رشد و اعتلا است باید از وجود کارشناسانی سود برد که بتوانند راهگشای هنرمندان در استفاده صحیح از مطالب قدسی باشند، راهی که هم‌اکنون به دلایل متعدد مسدود مانده است.
وی افزود: دوره فعالیت حجت‌الا‌سلام «زم» و «ابطحی» به خوبی نشانگر این مطلب است که در زمان فعالیت این دو روحانی علاقمند به هنر، سینما، کم‌کم داشت در جهت نزدیکی به حوزه قدم برمی‌داشت.
این تهیه‌کننده ضعف سینمای دینی را به دلیل نگاه غلط حوزوی‌ها به این هنر دانست و متذکر شد: گذشته‌ای که از سینما در ذهن برخی از علما وجود دارد سبب شده راه نزدیکی سینما و حوزه تا به امروز مسدود بماند، اما در زمان تصدی حجت‌الا‌سلام «زم» و «ابطحی» به واسطه روحانی بودن این افراد فضای بین سینما و حوزه در حال تلطیف شدن بود که متاسفانه هم‌اکنون این جو وجود ندارد.
| مشارکت همگانی برای برقراری ارتباط بین حوزه و سینما |
| برای ارتباط دو مرکز حوزه و سینما، احتیاج نیست که فقط سینماگران خاصی در این مبادله فرهنگی لحاظ شوند، بلکه باید زمینه‌ای فراهم آید که تمامی فیلمسازان برخوردار از هر ذوق و سلیقه‌ای بتوانند در این ارتباط متقابل شرکت جویند |
«بشکوفه» حوزه را در برقرار نشدن ارتباط سینما و مراکز دینی بیشتر از سینما مقصر دانست و خاطر‌نشان کرد: سینما سعی خود را تا به امروز در برقراری این ارتباط کرده است، اما هیچگاه حوزویون تلاشی در برقراری این ارتباط نداشته‌اند به همین دلیل نمی‌توان توقع داشت که در پس یک ارتباط یکسویه رابطه‌ای مناسب حاصل شود.
با دقت در بیانات «بشکوفه» بیشتر این موضوع جلب توجه می‌کند که استدلال وی بیشتر متکی به فرد است.
برای اینکه در این گزارش بتوانیم از تمامی نظرها سود بریم مناسب دیدیم از نظرات بازیگران نیز در این بحث سود بریم. «احمد نجفی» به عنوان یک بازیگر پیش‌کسوت در مورد این موضوع معتقد است: آنچه که در رشد سینمای دینی و با کیفیت مهم است نزدیک شدن مراکز دینی با هنر هفتم است؛ زیرا آنچه که بیش از هر نکتهای در جامعه فعلی ما به چشم می‌خورد نداشتن جایگاه مناسب ارزشی سینما در مراکز مذهبی است.
وی ادامه داد: حوزه‌های علمیه می‌توانند با روی آوردن به این هنر جذاب فضایی را خلق کنند تا بتوان در سایه این هنر پرمخاطب، علاقه‌مندان پر شور به مباحث قرآنی و معارفی کسب کرد ولی آنچه که تا به حال از ارتباط سینما و حوزه شاهد بودیم رابطه‌ای نه چندان تنگاتنگ است و مسلمآ در سایه چنین روابطی نمی‌توان به یک سینمای ارزشمند و بهره‌مند از مباحث عمیق قرآنی دست یافت، چراکه حوزه‌ها تا به حال این هنر و توانایی‌های آن را جدی نگرفته‌اند.
جهان غرب قدرت تبلیغی سینما در حوزه دین را باور کرده است
بازیگر سریال «ولایت عشق» سرمایه‌گذاری در سینما را امری ریشه‌ا‌ی خواند و اظهار داشت: واتیکان به عنوان یک مرکز دینی جهان مسیحیت سال‌هاست به این نکته پی برده که می‌تواند به واسطه هنر سینما اندیشه‌های دینی را تبلیغ کند و این پرداخت را به وضوح در برخی سرمایه‌گذاری‌ها مشاهده می‌کنیم.
وی عنوان کرد: آنچه در حوزه سینمای قرآنی و دینی در ایران دیده می‌شود ماحصل علاقه و عشق اهالی سینما به این حوزه است ولی آنها که کارشناس علوم قرآنی نیستند و نیاز به همراهی مسؤولان و نهادهای قرآنی برای باروری درست اندیشه‌های قرآنی در آثارشان دارند.
این بازیگر قدیمی افزود: حوزه علمیه می‌تواند با بهره‌گیری از هنر سینما مفاهیم دینی و قرآنی را به بهترین نحو به جامعه منتقل کند و این ارتباط در حوزه فیلمنامه‌نویسی و سرمایه‌گذاری در آثار می‌تواند باشد.
در پایان بخش نخست این گزارش باید اشاره کرد که تمامی گروه‌های فکری بر این نکته اتفاق نظر دارند که سینما یکی از موثرترین ابزارها برای انتقال مفاهیم دینی است؛ ابزرای که تا به امروز کمتر از آن سود برده شده است و همین بی‌توجهی به ضعف فیلم‌های قرآنی و دینی در سینمای ایران انجامیده است. | 
